"Benden Sonra Tufan.."
2012 verilerine göre aile işletmelerinin %70’inde birinci, %20’sinde ikinci ve %10’unda üçüncü kuşak bulunuyor. Bir diğer istatistiğe göre işletmelerin ancak %6’sı 30 yıl ve üzerinde yaşayabiliyor (ortalama şirket ömrü ise 15 yıl). İki veriyi biraraya getirdiğimizde işletmelerin profesyonel bakış açısıyla düzenlenmiş bir kurallar manzumesine olan ihtiyaçları fazlasıyla aşikâr. İşte bu kurallar bütününe AİLE ANAYASASI diyoruz.
Şirketler doğal olarak risklerine odaklanmalı ise en büyük risk şirketin zora düşmesi, batması veya kötü yönetimden dolayı zarar etmesi olacaktır. Öyleyse aile anayasası bu en büyük riski ortadan kaldırmak için doğru planlandığı ve doğru uygulandığında etkili sonuçlar ortaya çıkartan kurumsal bir yönetim aleti olarak görülebilir. Aile Anayasası belki şirketi kâra geçirmeyecektir fakat yok olmasını önleyecek tedbirlerin önceden planlanarak, stratejik duruşunu sağlamlaştıracaktır. Bazen iyi bir strateji diğerlerinden daha az zarar etmektir.
Aile anayasası, doğal olarak hesap verilebilirlik, şeffaflık ve adillik kriterlerini içermeli; kurucular dahil tüm aileyi kapsayan, halef-selef ilişkisini tanımlayan, yönetim kurulu-icra kurulu gibi üst yönetim organlarının görev paylaşımını düzenleyen, aileye katılanlar, doğan çocuklar ve ardından gelenlerin yetkinliklerine uygun olarak şirkette alacakları kariyer yollarını planlayan bir doküman olmalıdır.
Kusursuz çalışması istenen tüm yapısal sistemler planlama-uygulama-gözden geçirme-iyileştirme alt yordamlarına sahip olmalıdır. Bu dört aşama bir sistemin birbirini çeviren çarklarıdır. Hangi çark iyi çalışırsa çalışsın birisi yavaşlasa, durursa veya kırılırsa sistem arızalanacaktır.. Bu amaçla, aile anayasası da her mükemmel sistem gibi bu dört aşamayı kapsayacak içeriğe sahip olmalıdır.
Aile Anayasası, risk yönetimi, iç denetim ve kontrol yaklaşımları ile beslendiğinde, bu yaklaşımlar bağımsız komitelerle desteklendiğinde şirket, kurumsallaşmada sadece ileri bir adım atmakla kalmaz aslında rekabet avantajını da oldukça güçlendirir. Koç Grubu’nun kurucusu Vehbi Koç bu eksiliği 70’lerde fark etmiş, bu amaçla holdingleşerek ilk adımı atmış, 1972 yılında ise aile anayasasının temeli olan “Aile Komitesi”ni kurmuştur. Vehbi Koç, anılarında bu eksiliğin farkına nasıl vardığını şöyle anlatır: “İş hayatında çok zeki insanların sağlam firmalar kurduğunu, yurt ölçüsünde büyük servetler yaptıklarını, fakat kurucularının ölümünden sonra firmaların çöküp gittiklerini gördüm… Bundan hem aile hem de ülke büyük zararlar görmüştür. İleri batı ülkeleri bu konuyu ele almışlar, üzerinde çalışmışlar ve bazı çareler bulmuşlardır. Önce kuruluşları kişisel olmaktan çıkarmışlar, şirket kurulmasını teşvik etmişlerdir… Batı dünyasında tanıdığım Ford, Siemens ve Pirelli gibi büyük firmalarda kurucuların çocuklarının veya torunlarının, ailelerinin ellerindeki hisse senetleri en fazla %25 oranındadır. Geri kalan hisse senetleri memurun, işçinin ve halkın elindedir. Kuruluşlar tamamen ülkenin malı olmuştur. Siemens adı yaşıyor. Siemens ailesinden iyi yetişen çocuklar iş başında. Siemens hisseleri yüzbinlerce ortağın ve halkın elinde. Kuruluş, iyi eğitim görmüş sevk ve idareciler tarafından yönetilmektedir…”
Bu analizden sonra Vehbi Koç, Holding’den 2,5 yıl sonra Aile Komitesi’ni kurdurdu ve içeriğini de bizzat hazırladı. Vehbi Koç’un hazırladığı Aile Komitesi Metni, önemli bir madde olarak inisiyatif kullanımını ve profesyonel yönetimi gündeme getirmiş ve bugün halen birçok şirkette zorlanılan bu konu için 1972 yılında Aile Komitesi belgesinde şu kararı almıştır:“ ..Holding ve şirket müdürlerine daha fazla selâhiyet (yetki) verilerek ademi merkeziyete (yerinden yönetime) gidilecek, teferruata ait kararlara aile karışmayacaktır. Koç Grubu’nun muvaffakiyeti ve istikbali iyi para verilerek seçilen iyi idarecilere bağlıdır…”
Tam da bu yüzden anayasa, şirketin geleceğine katkı sağlayacak teknolojik gelişmeleri ve yaklaşımları sağlayacak yetkin profesyonellerle aynı yetkinlikteki veya –göreve geleceklerse- aynı yetkinliğe ulaştırılacak aile bireyleri arasında sağlam bir köprü olacak şekilde kurgulanmalıdır. Bu, yazıldığı kadar kolay değildir. İşletmeleri en çok zorlayan durum, yetkin olmayan aile bireylerinin yerine profesyonellerin devri ile alttan gelen aile bireylerinin, planlanmış kariyer aşamalarından hasarsız şekilde geçerek şirket yönetimindeki hak edilmiş yerlerini almalarını sağlayan dirayeti gösterebilmektedir.
Alman Hukuku’nda yer alan ve Yeni Türk Ticaret Kanunu’na da dolaylı şekilde aktarılan “şirketin kendine has sorumluluk taşıyan, ayrı bir kimliği” olduğu fikri aile bireylerinde yer ederse, anayasa hazırlıkları daha hızlı ve ahenkli yürütülebilir. Şirket, ayrı bir kişilik olarak tanımlandığında ona karşı sorumlulukların içselleştirilmesi de daha soğukkanlı olarak kabul edilebilir.
Aile Anayasası, devamlılığını garanti altına almak isteyen her şirketin ele alması gereken konuların başında gelir. Bu nedenle geçerliliğini uzun süre koruyacak ve uygulandığında etkinliği görülecek bir Aile Anayasası aşağıdaki başlıkları kapsamalıdır:
Gelecek kuşakların kariyer yolları
Sorunların çözümü
Görev paylaşımı
Meclis ve kurulların devredilebilir ve devredilemez görevleri
Kurullar aralarındaki ilişki
Devir yöntemleri
Hak ve sorumluluklar
Karar alma süreçleri
Gözden geçirme ve değişim periyodu
Aile Anayasası da gelişmeler, teknoloji, yeni yaklaşımlar vb nedenlerle değişim ihtiyacı hissedebilir ve hissetmelidir. Bu nedenle, objektif ve uzman profesyonel kadronun da katılımı ile düzenli bir gözden geçirme sağlanmalıdır.
Aile anayasası, başarılı olduğunda şirketin geleceği için faydalı olacaktır. Başarılı bir anayasanın temelinde iki temel kriter vardır: Profesyonel Yaklaşım ve Aile Mutabakatı. Güncel ve olası ihtiyaçları gözetmeyen, aile mutabakatına ulaşmamış bir anayasanın faydadan çok zarar getireceği açıktır. Bu mutabakatın sağlanması için ise her zaman profesyonel görüşe ihtiyaç olacaktır. Kurumsallaşma arzu ediliyorsa bu yaklaşım ilk olarak aile anayasası hazırlıklarında başlamalıdır.
Cumhur Güzel
Yönetim Danışmanı, Profesyonel Koç
Yazı, Resim ve Grafiklerin Her Hakkı Saklıdır. Kaynak Gösterilmeden ve Tanıtım Amacını Aşacak Şekilde Alıntı Yapılamaz.
Copyright 2023, Süreç Danışmanlık, Ltd.
Comentários